Een wereld zonder geluid

Een wereld zonder geluid

Hoe versta je een geluidloze wereld? Doodstil en toch overvol. Met indrukken en gezichten. Mensen en hun armgebaren, uitdrukkingen. Michael had geen idee wat van hem gevraagd werd. Goed was het toch nooit. ‘Iedereen was snel boos op mij.’ Luisteren deed ‘ie niet. Pas toen dat kleine mannetje drie jaar oud was werd zijn doofheid ontdekt. Toen viel het kwartje. 

Het moet z’n ouders tot radeloosheid hebben gedreven. Thuis was weinig mededogen voor een kind met een handicap. Ook niet na de diagnose ‘rode hond doofheid’. Michael moest zich maar aanpassen aan het ‘gewone’, horende deel van de wereld. Leren liplezen. Leren spreken. 

Michaels ontwikkeling raakte volledig verstoord. Voortdurend heen en weer geslingerd tussen de woede van vader en het sussende gedrag van moeder en z’n zussen. De jongste in het gezin van zeven kinderen werd bestraft en bleef onbegrepen.

Nu eens liefdevol geknuffeld, dan weer wreed gecorrigeerd. Zonder enig besef waarom.

Slechts één zus getroostte zich de moeite van een cursus gebarentaal. ‘Verder werd er veel gepraat in huis, maar ik voelde me dan buitengesloten. Was eenzaam.’ Op de aangepaste school ontstonden pas de eerste echte contacten. Met gelijkgestemden. Lotgenoten in een dovenwereld. ‘Daar kon ik me beter uiten’, zegt Michael. ‘Lekker kletsen met anderen, in gebarentaal.’ En met voetbal natuurlijk. Michael bleek een getalenteerde middenvelder.

Maar Michael rooide het niet. De tiener met zijn mooie koppie, bovengemiddeld IQ en de bereidheid om te leren. De taalachterstand was desastreus. Die nekte hem, maakte dat hij het inzicht miste. De context van dingen. ‘Het was zo druk om mij heen. Ik had moeite om rust te vinden, om te ontspannen.’

Michael groeide uit tot een ongeleid projectiel. Kon zomaar uit z’n slof schieten. ‘Ik had veel hoofdpijn, was vaak moe. Voelde me soms depressief.’ Het leven vergde veel. Teveel van een eigenzinnige knul die onder groepsdruk begon met blowen en steeds vaker in de problemen raakte. Van kwaad tot erger. Vechtpartijtjes, joyriding, woninginbraken. Michael was al geen onbekende meer van de politie, toen hij op 19-jarige leeftijd voor de eerste keer tbs kreeg opgelegd.

Het was 1995. Het slechthorende meisje waarmee Michael al drie jaar verkering had gaf aan een punt achter hun relatie te willen zetten. ‘Het was al zes keer aan en uit geweest.’ Onbegrip en onmacht overmeesterden hem. Er brak iets. Hij schoot op haar. Stak haar met een mes. Totaal buiten zinnen. De jonge vrouw overleefde de aanval maar ternauwernood. 

Michael gaf zichzelf aan. Een periode van grote eenzaamheid volgde. ‘Ik begon veel te drinken’, zegt Michael. ‘Veel teveel.’ ‘Schaamde me voor mijn tbs.’

In 1999 gaat het weer mis. En in 2001 opnieuw. Nieuwe veroordelingen volgen. Voor ernstige delicten. De verkrachting van zijn toenmalige vriendin. De zware mishandeling van een ander meisje dat hij eveneens tot seks dwong.

‘Ik keek in de spiegel en wist niet wie ik was’, zegt hij. Gebogen schouders. Een geknakte, dove man. 

Het was 2003 toen hij in Gelderland terecht kwam in een Forensisch Psychiatrisch Centrum. Er kwam rust.  Voor het eerst en van korte duur. In 2005 werden de verloven opgeschort omdat Michael met een mes buiten liep, het op een begeleider zou hebben gemunt. De bittere realiteit was dat niemand in de inrichting een flauw benul had van wat er in hem omging.

Een bewuster leven

‘Dit is de beste kans die hij heeft’, zeggen hulpverleners over Michaels verblijf bij Trajectum in Boschoord, sinds de zomer van 2011. Het enige behandelcentrum in Nederland met een gesloten afdeling speciaal voor doven. Zeldzaam op wereldschaal. Hier krijgt Michael de aanpak die hij, met zijn beperking, nodig heeft. Een die rekening houdt met zijn doofheid maar ook recht doet aan de opgelegde celstraf. ‘Want die heb ik verdiend.’ Dat weet Michael best.

Het scheelde weinig of Michael had levenslang gehad. Justitie wilde hem de status longstay geven, maar Trajectum werkte liever toe naar een begeleid leven met meer vrijheden. Naar zoveel mogelijk kwaliteit van leven. Justitie ging akkoord. ‘Ik was enorm opgelucht!’ bekent Michael. Het betekent dat er hoop blijft. Al is dit voorlopig zijn status quo.

 Zijn intellectuele vermogen is behoorlijk. Maar op sociaal-emotioneel niveau is Michael een kwetsbaar kind van zes. Dat kan zich niet of nauwelijks verplaatsen in de ander. Maar hij heeft de wil om veel te leren. Krijgt hier, op De Zomereik in Boschoord, de middelen om aan een betere toekomst te werken. Drama. Beeldende- en psychomotorische therapie, agressietraining, arbeidstherapie en, straks, modules rond seksualiteit.

Dat werkt. Behandelaars in de horende wereld krijgen langzaam maar zeker meer zicht op de verstilde binnenwereld van Michael. ‘Ik leer beter omgaan met boosheid en agressie’, vertelt hij. Een werkproces volgens de vijf G’s. Michael kent ze intussen als zijn broekzak: ‘Gebeurtenis, gedachten, gevoel, gedrag, gevolg.’ Ze zijn voorzichtig met de behandeldruk. Niet te veel ineens. Niet te gek. Stapje voor stapje leert Michael wat hij kan doen als ‘ie vastloopt, als de spanning hem weer overspoelt. Dat er meer opties zijn dan op de vuist gaan.

Hij zal het nooit meer te ver laten komen. Daarvan is hij heilig overtuigd.

‘Ik ben me bewuster. Maak contact, maar kan ook beter afstand houden.’ Michael stapelt zijn vuisten illustratief op elkaar. ‘Dingen opbouwen.’ Dan vormen zijn handen een denkbeeldige bal voor zijn borst. ‘Een eigen ballon die me beschermt. Dat heb ik hier geleerd. Ik ben voorzichtiger geworden. Als ik me heel gespannen voel kan ik dat goed aangeven in gebarentaal. Hier leer ik echt communiceren.’

Michael kan niet horen. Niet spreken. Maar hij heeft eigen vormen van expressie. Werkt graag met keramiek. Schildert, kleurrijk. Een kunstzinnige man die zijn gevoelens op doek uitdrukt.

Michael leerde z’n eigen grenzen ontdekken. Is nu beter opgewassen tegen de buitenwereld. De behandeling doet hem goed. ‘Ik laat me niet meer meeslepen. Als iemand iets steelt, bemoei ik me daar niet mee. Nee, ik wil niet meer in de problemen komen.’